Άρθρο συναδέλφου για τη διαφθορά

Με σκοπό την ανάδειξη εποικοδομητικού διαλογου και γόνιμου προβληματισμού και εντός του Υπουργείου, αναδημοσιεύουμε (χωρίς σχόλια) άρθρο του συναδέλφου Κώστα Γεώρμα στο www.topontiki.gr

"Το Κάιρο, η ελληνική περίπτωση και η διαφθορά"

ΚΩΣΤΑΣ ΓΕΩΡΜΑΣ

---

Καθώς ο οδηγός μάς παίρνει από το αεροδρόμιο του Καΐρου και οδεύουμε προς την πόλη, ακολουθούμε έναν καινούργιο, τεράστιο αυτοκινητόδρομο. Έτσι, καθώς το αυτοκίνητο αναπήδαγε στο ανώμαλο οδόστρωμα, δεν μπόρεσα να μη σχολιάσω: Αιγύπτιοι και Έλληνες πάσχουν από τις ίδιες αρρώστιες: με δυσκολία μπορούν να φτιάξουν ένα οδόστρωμα που να είναι λείο και... φιλικό προς τον οδηγό και το όχημα.

Οι μίζες, βλέπεις, και στις δύο περιπτώσεις, ενώ καθιστούν την κατασκευή των δρόμων δαπανηρότατη, απ’ την άλλη διαφθείρουν τους επιτετραμμένους με τον έλεγχο της κατασκευής για να μην ελέγχουν την ποιότητα. Και οι επιτετραμμένοι δεν ελέγχουν όπως πρέπει, γιατί οι εκάστοτε πολιτικοί τους προϊστάμενοι, έχοντας πάρει τη μίζα τους, αποτρέπουν τον δημόσιο υπάλληλο από το να επιτελέσει ορθά το έργο του. Εάν ο τελευταίος δεν συμμορφωθεί, υπάρχουν και άλλες μέθοδοι – αυτές τις έχουμε ζήσει στο πετσί μας. Οι μέθοδοι αυτές αποκαλούνται μετακινήσεις.

Ας έλθουμε όμως στο θέμα της διαφθοράς. Η επανάσταση στην Αίγυπτο μου κίνησε το ιδιαίτερο ενδιαφέρον γιατί ξεκίνησε από ένα επεισόδιο αντι-διαφθοράς, όταν ένας νέος αρνήθηκε να πληρώσει στο «όργανο» τη μίζα που του ζήτησε για το Ίντερνετ καφέ που διατηρούσε. Και τα συνθήματα ενάντια στη διαφθορά κατείχαν κεντρική θέση σε όλη τη διάρκεια της εξέγερσης.

Και οι Έλληνες Αγανακτισμένοι «έπιασαν» ένα κεντρικό στοιχείο του προβλήματος της χώρας, όταν έξω από τη Βουλή φώναζαν (φωνάζαμε) «Κλέφτες». Το γνωστό αυτό σύνθημα, συνοδευόμενο από την αντίστοιχη χειρονομία, χλευάστηκε από αρκετούς «διανοούμενους» ως «απλοϊκό». Στην περίπτωσή τους ισχύει το γνωστό μαρξικό ρηθέν: «το είναι καθορίζει τη συνείδηση». Και στη συγκεκριμένη περίπτωση το «είναι» δεν καθορίζεται από κάτι άλλο, παρά από τα εκατοντάδες χιλιάδες ευρώ των κοινοτικών κονδυλίων που το εν λόγω κοινωνικό στρώμα έχει επικαρπωθεί.

Πάντως, έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον από μόνο του το γεγονός ότι τόσο η Αριστερά όσο και ο νεοφιλελεύθερος εσμός που κυριαρχεί στη δημόσια ζωή δεν ασχολούνται με αυτό το κρίσιμο ζήτημα. Είναι γνωστό, για παράδειγμα, ότι τα υψηλά επίπεδα διαφθοράς έχουν αρνητικές επιπτώσεις στις άμεσες ξένες επενδύσεις που αποτελούν το όνειρο κάθε νεοφιλελεύθερου. Επιπλέον επιδρούν αρνητικά στις εμπορικές συναλλαγές, με ό,τι συνέπειες έχει αυτό για την οικονομία.

Αναφορικά με την Αριστερά, ως γνωστόν, ο καπιταλισμός των μονοπωλίων δημιουργεί τη διαφθορά. Οπότε δεν υπάρχει και ανάγκη περαιτέρω ανάλυσης. Μία άλλη μερίδα Αριστεράς φαίνεται να παραβλέπει το ζήτημα όντας μέρος της διαφθοράς (κυρίως οι σχετιζόμενοι με ευρωπαϊκά κονδύλια).

Ας δούμε όμως εάν όντως η διαφθορά κάνει τη... διαφορά. Ο αείμνηστος Ανδρέας Παπανδρέου, ο οποίος πρώτος ανέδειξε την τέχνη της κωλοτούμπας στην πολιτική, ήταν, ως γνωστόν, εναντίον της ΕΟΚ των Μονοπωλίων. Άρκεσαν όμως τα πακέτα των Μεσογειακών Ολοκληρωμένων Προγραμμάτων για να μετατραπεί σε ένθερμο υποστηρικτή της Ευρώπης! Και, επειδή δεν φταίνε πάντα οι – ζηλιάρηδες και ρατσιστές σε άλλες περιπτώσεις – Ευρωπαίοι για την κατάντια μας, όταν αυτοί πρότειναν τα κονδύλια αυτά να πάνε σε μεγάλα έργα που να έχουν πολλαπλασιαστικό παραγωγικό αποτέλεσμα, ο αείμνηστος έκανε ακριβώς το αντίθετο: χιλιάδες μικρά έργα.

Είναι τότε που «πρασίνισε» η Κρήτη, είναι τότε που το ΠΑΣΟΚ, με την παράλληλη τοποθέτηση αρκετών στον δημόσιο τομέα, έλυσε το πρόβλημα της ανεργίας από τη μία, ενώ από την άλλη διαμόρφωσε μία σταθερή εκλογική πελατεία.

Πόσο κοστίζει η μίζα;

Υπάρχουν ελάχιστες αναφορές για τη διαφθορά στη χώρα και καμιά επισταμένη μελέτη για τις μακροχρόνιες επιπτώσεις της. Ωστόσο, οι αριθμοί από μόνοι τους είναι αποκαλυπτικοί της σημασίας της. Σε μία μελέτη που έγινε από το Brookings Institute, ο Κάουφμαν, συγγραφέας της μελέτης, υπολογίζει ότι το κόστος της διαφθοράς τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας φθάνει το 4% του ΑΕΠ ετησίως. Δηλαδή σε πολλές περιπτώσεις ξεπερνούσε το 50% του δημοσίου ελλείμματος!

Ας δούμε όμως και τα ποσά που «μπήκαν» στη χώρα από τα ευρωπαϊκά κονδύλια.

Χρηματικές δοσοληψίες Ελλάδας - Ε.Ε. (1981-2008)
	Απολήψεις από Ε.Ε. (εκατ. ευρώ)	Ως % του ΑΕΠ	Αποδόσεις στην Ε.Ε. (εκατ. ευρώ)	Ως % του ΑΕΠ	Καθαρές μεταβιβάσεις (εκατ. ευρώ)	Ως % του ΑΕΠ
	(Α)		(Β)		(Α-Β)
Μ.Ο. 1981-1989	1.566,5	3,0	419,1	0,8	1.147,5	2,2
Μ.Ο. 1990-1999	4.724,5	5,3	998,8	1,1	3.725,7	4,2
Μ.Ο. 2000-2008	6.245,8	3,4	1.873,6	1,0	4.372,2	2,4
Πηγή: Άννα Μανασσάκη και Ελένη Κολτσίδα, «Η συμβολή των μεταβιβάσεων από την Ε.Ε. στο ισοζύγιο πληρωμών και την οικονομική ανάπτυξη», στο Τράπεζα της Ελλάδος, Ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών της Ελλάδος: αιτίες ανισορροπιών και προτάσεις πολιτικής, Αθήνα, Ιούλιος 2010, σελ. 239.

Ας κάνουμε κάποιους πρόχειρους υπολογισμούς. Η μίζα για τα έργα κινείται γύρω στο 6%-10%, εάν οι πληροφορίες είναι σωστές. Οπότε το «πολιτικό χρήμα» μόνο από αυτήν την πηγή, που σημειωτέον δεν είναι η μεγαλύτερη, κινείται γύρω στα 110 με 440 εκατομμύρια κατ’ έτος! Ας ψάξουν λοιπόν να μας πουν οι νεοφιλελευθεροπασόκοι ποιοι «έφαγαν τα λεφτά» και πού οφείλεται το χρέος. Παρομοίως βέβαια το χρέος δεν οφείλεται στα κέρδη των υποτιθέμενων ελληνικών... μονοπωλίων.

Ωστόσο, πέραν του τεράστιου κόστους της, η διαφθορά έχει και μία σειρά από άλλες καταστροφικές συνέπειες, που συνδέονται άμεσα με την έκταση της κρίσης στη χώρα μας. Κατ’ αρχάς περιορίζει τα εισοδήματα του Δημοσίου από τους φόρους και διαφθείρει τους δημόσιους θεσμούς καθιστώντας τους πιο αναποτελεσματικούς και ενισχύει την κουλτούρα της φοροδιαφυγής. Η διαφθορά αυξάνει το κόστος των δημοσίων έργων, υποβαθμίζει την ποιότητά τους και επιβαρύνει τις τσέπες των φορολογουμένων, αφού – ας μην έχουμε αυταπάτες επ’ αυτού – το λάδωμα των πολιτικών μεταφέρεται άμεσα στις τσέπες των φορολογουμένων μέσω της υπερτιμολόγησης των έργων .

Ο Κάουφμαν, σε μία παράγραφο που φαίνεται σαν να περιγράφει τα γνωστά σημιτικά swaps, αναφέρει επίσης ότι «όσο πιο πολύ μια χώρα διαστρεβλώνει και κρύβει τα στοιχεία περί του χρέους, οι αποφάσεις αναφορικά με τη σύνθεση του δημόσιου χρέους μπορεί να είναι πιο επικίνδυνες και η εξυπηρέτηση του χρέους να γίνει πιο δαπανηρή για τον εθνικό προϋπολογισμό». Επιπλέον, αυτές οι πρακτικές «εισάγουν μία αποσταθεροποιητική αβεβαιότητα στις χρηματοοικονομικές αγορές».

Διαφθορά και έλλειμμα

Ο παραπάνω πίνακας δείχνει πού βρίσκεται η Ελλάδα αναφορικά με τη σχέση διαφθορά - έλλειμμα. (Η Ελλάδα «ξεχωρίζει» στο κάτω αριστερό μέρος).

Πάντως το «λάδωμα» δεν φαίνεται να κάνει καλό ούτε στην επιχειρηματικότητα. Έρευνες έχουν δείξει ότι επιχειρήσεις που εμπλέκονται σε τέτοιες πρακτικές δαπανούν περισσότερο χρόνο γύρω από τα γραφειοκρατικά εμπόδια και έχουν μεγαλύτερο κεφαλαιακό κόστος από τις επιχειρήσεις που δεν εμπλέκονται.

Τα παραπάνω έχουν μία και μόνη σημασία. Η ελληνική κοινωνία, χρόνια τώρα, έχει «επιτρέψει» τη διαμόρφωση συγκεκριμένων συμπεριφορών, χωρίς να σκέφτεται και να υπολογίζει τις μακροχρόνιες επιπτώσεις που έχουν αυτές.

● Είναι ως εάν η μεταπολιτευτική ΠΑΣΟΚική λογική (που ξεπερνά βέβαια το ΠΑΣΟΚ και αγκαλιάζει μεγάλο μέρος των κομμάτων της μεταπολίτευσης) να έχει καταστήσει ναρκωμένες τις αντιδράσεις της κοινωνίας και τον τρόπο σκέψης της.

● Είναι ως εάν οι Έλληνες να ζούσαν ποτισμένοι με το ποτό της καταναλωτικής λήθης και της επιδειξιομανίας, σε μια «εύφορη κοιλάδα», στην οποία δεν είχε σημασία το πώς συμπεριφέρεται ο κάθε ένας από εμάς, αλλά οι θεσμοί μπορούσαν να υπάρχουν «εκεί», μόνοι τους, πέρα από τις πράξεις και τις πρακτικές μας.

● Είναι ως εάν να θεωρούσαμε ότι οι θεσμοί, όταν θα τους χρειαστούμε, θα είναι εκεί να μας περιμένουν.

Σήμερα ανακαλύπτουμε πανικόβλητοι ότι τα σχολεία που παρατήσαμε δεν εκπαιδεύουν τα παιδιά μας, ότι το Δημόσιο που «διορίσαμε» δεν εκπληρώνει τον ρόλο του, ότι το ΕΣΥ που διαβρώσαμε με το φακελάκι διαλύεται, ότι ο στρατός και η Εκκλησία, τους οποίους λοιδορήσαμε και βανδαλίσαμε, δεν ανταποκρίνονται στις ανάγκες της «κρίσης». Ότι οι πολιτικοί που ψηφίσαμε, στρέφονται πλέον ανοικτά εναντίον μας. Σήμερα ανακαλύπτουμε έντρομοι ότι το θεριό που ταΐζαμε μέσα στην ευωχία της αμεριμνησίας μας τόσα χρόνια, τώρα είναι έτοιμο να μας καταβροχθίσει.

Κοιτώντας τους χιλιάδες Αιγύπτιους να μαζεύονται και πάλι στην πλατεία Ταχρίρ, κοιτώντας την εμπειρία της Αργεντινής, ένα είναι το συμπέρασμα που μπορεί να βγάλει κανείς: Η έξοδος από την κρίση απαιτεί από τις δυνάμεις που έχουν πρόταση για το μέλλον της χώρας να θέσουν ως έναν από τους κύριους άξονές της την καταπολέμηση της διαφθοράς. Απαιτεί την ανατροπή συμπεριφορών που ενισχύουν τη διαφθορά, απαιτεί την προώθηση αυστηρών ποινών για όσους – πολιτικούς κατά κύριο λόγο, αλλά και άλλους – προχωρούν σε δράσεις ή σε απολαβές από τη διαφθορά. Χωρίς τέτοιες πολιτικές είναι αδύνατον να οικοδομηθεί μία ανταγωνιστική οικονομία και κοινωνία.

Χωρίς τέτοιες πρωτοβουλίες είναι αδύνατον να αποκτήσουμε ως λαός την αξιοπρέπειά μας και να ορθοποδήσουμε.

* Ο Κώστας Γεώρμας είναι Δρ. Κοινωνιολογίας - Συγγραφέας, Εισηγητής στην Εθνική Σχολή Δημόσιας Διοίκησης