Οικονομική «κρίση» έτσι απλά ή κρίση του καπιταλιστικού συστήματος;

Δημοσιεύουμε κείμενο προβληματισμού συναδέλφου με σκοπό την ανάπτυξη γόνιμου διαλόγου. Το ιστολόγιο είναι "ανοικτό" σε παρόμοια κείμενα, τα οποία μπορείτε να στέλνετε στην ηλεκτρονική διέυθυνση: asy.yeka@gmail.com

 "Οι αποψεις των ανωνυμων συγγραφεων/σχολιαστων δεν εκφραζουν αναγκαστικα τις αποψεις του ιστολογιου της ΑΣΥ. Αυτες διαμορφωνονται αφου συζητηθουν και συφωνηθουν στις συνελευσεις μας ή με αλλες συλλογικες διαδικασιες(π.χ. ανταλλαγη μεηλ) και φερουν την υπογραφη Α.Σ.Υ."

Του Gastarbeiter

Εισαγωγή

Το κείμενο που ακολουθεί φιλοδοξεί στο μέτρο των όποιων δυνατοτήτων του συγγραφέα:

1)Να ανοίξει ένας διάλογος μεταξύ των συναδέλφων(και όχι μόνο) για τα αίτια της λεγόμενης «οικονομικής κρίσης».

2)Να αποτελέσει το πρώτο μιας σειράς κειμένων που θα συμβάλουν στη διαμόρφωση ενός ενιαίου νικηφόρου μαζικού κινήματος των μισθωτών του δημοσίου και ιδιωτικού τομέα, δηλαδή της σύγχρονης εργατικής τάξης. Ενός κινήματος που δεν θα αποκρούει αμυντικά μόνο τα όποια βάρβαρα «μέτρα»,αλλά θα προβάλλει σιγά-σιγά και ένα εναλλακτικό απελευθερωτικό πρόταγμα για μια διαφορετική οργάνωση της οικονομίας,της κοινωνίας,της πολιτικής.

Σήμερα, εν μέσω της  «κρίσης» και με άλλοθι τα περιβόητα μνημόνια, η συγκυβέρνηση του μαύρου μετώπου(ΠΑΣΟΚ,ΝΔ,ΛΑΟΣ)  η ολιγαρχία του πλούτου στη χώρα μας(π.χ.ΣΕΒ-ΙΟΒΕ), το ΔΝΤ , η ΕΕ(κυρίως μέσω της Επιτροπείας-Task Force-Ράιχενμπαχ)  αλλά και ο ΟΟΣΑ μέσω εκθέσεων και «τεχνικής βοήθειας»,  επιχειρούν συστηματικά την άγρια διάλυση κάθε κατάκτησης του κοινωνικού κράτους, τη ριζική αναδιανομή του παραγόμενου οικονομικού πλούτου υπέρ του μεγάλου κεφαλαίου αλλά και  τη  λυσσαλέα επίθεση στο δημόσιο τομέα(στενό και ευρύτερο).

Εδώ να ξεκαθαρίσουμε ότι η «κρίση»,όπως αποκαλείται όχι μόνο από τα κυρίαρχα ΜΜΕ αλλά και  απο  πολλούς επώνυμους διανοητές που αναφέρονται σε κρίση συστημική,σε κρίση δομική χωρίς να εξηγούν τι εννοούν,δεν είναι μια οικονομική κρίση γενικώς και αορίστως,αλλά  κρίση του καπιταλιστικού συστήματος,δηλαδή του συστήματος που λειτουργεί έχοντας στο επικέντρο του τους νόμους της αγοράς, τους νόμους του κέρδους, της ατομικής ιδιοκτησίας στα μέσα παραγωγής,του ανταγωνισμού αλλά και την εκμετάλευση ανθρώπου απο άνθρωπο.

Το γεγονός, πάντως, ότι προτιμούν να μιλάνε για «ύφεση» σε συνέχεια της «ανόδου», που υπήρχε την προηγούμενη περίοδο, κάθε άλλο παρά είναι τυχαίο. Οι διάφοροι «αντικειμενικοί» οικονομολόγοι και οι λογής - λογής απολογητές των εκμεταλλευτικών σχέσεων παραγωγής, πάντα παρουσίαζαν τον οικονομικό κύκλο να διέρχεται περιοδικά από δύο μόνο φάσεις. Τη φάση της ανόδου και τη φάση της ύφεσης.

Με αυτόν τον τρόπο ...εξαφανίζουν την οικονομική κρίση σαν συγκεκριμένη φάση του κύκλου, στα πλαίσια μάλιστα της οποίας εκδηλώνονται οι καπιταλιστικές αντιθέσεις και την αντικαθιστούν από τη - γενική και αφηρημένη - ύφεση, πηγή της οποίας μπορεί να είναι οτιδήποτε βολεύει, εκτός από τη βασική αντίθεση του καπιταλισμού, η οποία, ωστόσο, είναι και η βασική αιτία των οικονομικών κρίσεων.

Η διαφορά της ύφεσης που λένε και της καπιταλιστικής κρίσης, που βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη, καθιστά εντελώς απαγορευτική τη μεταξύ τους ταύτιση. Με άλλα λόγια, το γεγονός ότι κάποιοι προσπαθούν να διαγράψουν από το λεξιλόγιό τους τον όρο καπιταλιστική κρίση, κάθε άλλο παρά σημαίνει ότι εξαλείφονται οι κρίσεις αυτές και - πολύ περισσότερο - οι αιτίες για την εκδήλωσή τους.

Είναι μια κρίση γενικά, που μπορεί να προέρχεται από «υπερβολές», από «απληστία», από «κακούς χειρισμούς», από διαφθορά και πελατειακό σύστημα, κρίση τελικά που μπορεί να χαρακτηριστεί με τον πλέον ανώδυνο τρόπο και διάφορες ερμηνείες. Αρκεί να συσκοτιστούν τα πραγματικά αίτια που προκαλούν τις καπιταλιστικές οικονομικές κρίσεις, δηλαδή, οι εκμεταλλευτικές σχέσεις παραγωγής και οι διευρυνόμενες ταξικές αντιθέσεις. Αρκεί να μη θιγούν τα ιερά και τα όσια του συστήματος.

Για τους εργαζόμενους του ιδιωτικού αλλά και δημόσιου τόμεα για την εργατική τάξη συνολικά, για όλους όσους πλήττονται πραγματικά από το βάρβαρο σύστημα στο οποίο ζούμε και οι οποίοι καλούνται τώρα να πληρώσουν και τις συνέπειες της κρίσης, είναι απολύτως αναγκαίο, να μη διαφεύγει της προσοχής ο χαρακτήρας, η ουσία και το περιεχόμενο των οικονομικών κρίσεων. Πηγή και ρίζα τους δεν είναι ο υψηλός τραπεζικός δανεισμός γενικά, ούτε η αδυναμία - επίσης γενικά - των λαϊκών μαζών να αγοράζουν τα παραγόμενα προϊόντα, αλλά η ίδια βασική αντίθεση του συστήματος.

Κύρια αιτία της εμφάνισης των οικονομικών κρίσεων είναι η βασική αντίθεση του καπιταλισμού, δηλαδή, η αντίθεση ανάμεσα στον κοινωνικό χαρακτήρα της παραγωγής και τον ατομικό τρόπο ιδιοποίησης των αποτελεσμάτων της, που έχει ως αποτέλεσμα τα όρια και τα μεγέθη της παραγωγής να μην καθορίζονται από τις ανάγκες των μελών της κοινωνίας, αλλά να υπαγορεύονται από το κατά πόσον εξασφαλίζουν (μέσω της ατομικής ιδιοποίησης) ολοένα και μεγαλύτερο κέρδος, με φυσικό αποτέλεσμα η καπιταλιστική παραγωγή να εξελίσσεται με έναν ιδιαίτερα άναρχο τρόπο, δημιουργώντας και διευρύνοντας συνεχώς, όλο και μεγαλύτερες δυσαναλογίες ανάμεσα σε τομείς και κλάδους της κοινωνικής - παραγωγικής δραστηριότητας.

Ο κάθε ιδιώτης επιδιώκει τη διεύρυνση της παραγωγής μόνο στους κλάδους και τους τομείς που είναι εξασφαλισμένο το κέρδος. Από εκεί και πέρα η διαδικασία είναι γνωστή. Εχοντας αποσπάσει το κέρδος από έναν παραγωγικό κύκλο, αυξάνει τα κεφάλαια που έχει τοποθετημένα στην παραγωγή, προκειμένου την επόμενη φορά να κερδίσει περισσότερα και πάει λέγοντας. Το ίδιο κάνει και ο δεύτερος και ο τρίτος και όλοι οι κεφαλαιοκράτες, με αποτέλεσμα η παραγωγή να εξελίσσεται με εντελώς άναρχο τρόπο και μην παίρνοντας υπόψη τις ισορροπίες - αναλογίες, που υπάρχουν στην κοινωνία. Αντί να υπάρχει μια κατανομή των κεφαλαίων ανάλογα με τις ανάγκες που υπάρχουν, τα κεφάλαια διοχετεύονται μαζικά από τον έναν τομέα της οικονομίας σε κάποιον άλλον, από κλάδο σε κλάδο και σε οποιαδήποτε δραστηριότητα εκτιμάται ότι είναι κερδοφόρα.

Το κυνηγητό του κέρδους που εξασφαλίζουν οι κάτοχοι των μέσων παραγωγής, χάρη στις εκμεταλλευτικές σχέσεις παραγωγής, οδηγεί σε αύξηση της παραγωγής και ταυτόχρονα στη συγκέντρωση και συγκεντροποίηση των κεφαλαίων. Εξαιτίας όμως αυτών των εκμεταλλευτικών σχέσεων και της συνεχούς μείωσης της δυνατότητας των εργαζομένων να μπορούν να απορροφούν τα παραγόμενα εμπορεύματα, οι όποιες ισορροπίες αργά ή γρήγορα διαταράσσονται. Ο κοινωνικοποιημένος χαρακτήρας της παραγωγής, οι πολυδαίδαλες και αλληλοεξαρτώμενες σχέσεις που υπάρχουν ανάμεσα σε τράπεζες, επιχειρήσεις, κλάδους, το γεγονός ότι η οικονομία δε λειτουργεί προς όφελος της κοινωνίας, αλλά αποκλειστικά για το κέρδος των εκπροσώπων του κεφαλαίου, έχει ως αποτέλεσμα όταν σπάσει ένας κρίκος της αλυσίδας, τότε οι επιπτώσεις να προσλαμβάνουν χαρακτήρα χιονοστιβάδας και να ξεσπά η κρίση. Στην τωρινή κρίση, για παράδειγμα, η δυσκολία των Αμερικανών εργαζομένων να πληρώσουν τα στεγαστικά τους δάνεια, οδήγησε στην αποκάλυψη των δυσαναλογιών - αντιθέσεων, που υπάρχουν σε όλο το φάσμα της παγκοσμιοποιημένης καπιταλιστικής οικονομίας.

Πρόκειται για μια κρίση που τη γεννά το ίδιο το σύστημα. Μια κρίση, η οποία, για ορισμένες ομάδες της οικονομικής ολιγαρχίας είναι αναγκαία και λυτρωτική, αφού μετά το ξεπέρασμά της η πίτα θα μοιραστεί σε λιγότερους καπιταλιστές και άρα μπορούν να προσβλέπουν σε υψηλότερα κέρδη. Μια κρίση, τις συνέπειες της οποίας η άρχουσα τάξη επιχειρεί να μεταφέρει στα λαϊκά στρώματα προκειμένου να ξεφύγει, πρόσκαιρα, από αυτήν, δημιουργώντας όμως ταυτόχρονα τις προϋποθέσεις, για τον ερχομό της επόμενης κρίσης. Μια κρίση που περιοδικά θα «χτυπάει» την καπιταλιστική οικονομία και θα υποχρεώνει τις πραγματικά παραγωγικές δυνάμεις της κοινωνίας σε συνεχή υποβάθμιση και χειροτέρευση της θέσης τους σε αυτήν.

Η ανισόμετρη και αντιφατική καπιταλιστική εξέλιξη στην Ελλάδα, στην ΕΕ, στις ΗΠΑ και διεθνώς ουδεμία σχέση έχει με τις θεωρίες περί «καζινοκαπιταλισμού», «υπερκατανάλωσης» κλπ που υιοθετούνται κυρίως από διανοητές και πολιτικές δυνάμεις της «αριστερής» ή «εκσυγχρονιστικής» σοσιαλδημοκρατίας.

Πρόκειται για τη θεωρία που ενοχοποιεί το χρηματοπιστωτικό σύστημα για την κρίση, για την ύφεση στη βιομηχανική παραγωγή. Στην καλύτερη περίπτωση ενοχοποιεί τις υπάρχουσες δομές και ρυθμίσεις του χρηματοπιστωτικού συστήματος σε διεθνές επίπεδο, στο οποίο συμπεριλαμβάνονται και το ΔΝΤ, η Παγκόσμια Τράπεζα, οι Οίκοι (στην πραγματικότητα επιχειρήσεις) Αξιολόγησης και Δανειοδότησης κρατικών φορέων.

Το λιγότερο είναι απλούστευση -αν δεν είναι συνειδητή απάτη- η απομόνωση των παρασιτικών φαινομένων και ο χαρακτηρισμός τους είτε ως «καζινοκαπιταλισμός» είτε ως στρεβλώσεις στο χρηματοπιστωτικό σύστημα σε διεθνές επίπεδο.

Η σήψη και ο παρασιτισμός (π.χ. το γεγονός ότι το 2008 τα παράγωγα διεθνώς αναλογούσαν στο 976% του Παγκόσμιου Ακαθάριστου Προϊόντος) είναι προϊόν της καπιταλιστικής ανάπτυξης στο μονοπωλιακό της στάδιο, προϊόν της μετοχικής ιδιοκτησίας στα μέσα παραγωγής, προϊόν της σύμφυσης βιομηχανικού - τραπεζικού κεφαλαίου, δηλαδή του χρηματιστικού κεφαλαίου. Αυτή είναι η βάση του πλασματικού κεφαλαίου (π.χ. τα γνωστά «τοξικά ομόλογα») ή των πλασματικών χρηματιστηριακών τιμών βιομηχανικού, εμπορικού κεφαλαίου. Αυτή είναι η βάση του παρασιτισμού.

Δεν είναι παράδοξο φαινόμενο η υπερσυσσώρευση κεφαλαίου να εμφανίζεται μέσω των χρηματοπιστωτικών επιχειρήσεων που λειτουργούν ως χώρος συγκέντρωσης κάθε αναπασχόλητου εισοδήματος (καπιταλιστών και εργαζομένων) και μετατροπής του σε κεφάλαιο.

Είναι στη φύση του καπιταλισμού η τάση υπερπαραγωγής και υπερσυσσώρευσης κεφαλαίου και εξίσου στη φύση του είναι η τάση διόγκωσης του πλασματικού κεφαλαίου, όπως και η αναγκαστική διακοπή της υπερπαραγωγής και η απαξίωση του κεφαλαίου.

Η περίπτωση της Ελλάδας

Ορισμένοι προβάλλουν την ανάγκη «νέου μοντέλου» για την ελληνική οικονομία. Ισχυρίζονται ότι η υπερταχεία ανάπτυξη της Ελλάδας την περίοδο 2000-2008, σύμφωνα με τους δείκτες ευημερίας του ΟΗΕ (κατέλαβε την 24η θέση σε σύνολο 175), ήταν αποτέλεσμα υπερκατανάλωσης και υπερχρέωσης του κράτους, των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων. Ότι για την «κρίση» ευθύνεται ο γιγαντιαίος(όπως λένε)δημόσιος τομέας,η διαφθορά,το κομματικό πελατειακό σύστημα.Ο παραδοσιακά χαμηλός βαθμός εκβιομηχάνισης της οικονομίας.Ο παρασιτικός,αντιπαραγωγικός χαρακτήρας της ελληνικής κρατικοδιαίτης αστικής τάξης. Η εξάρτηση από τις λεγόμενες μεγάλες δυνάμεις και ειδικά από την Μ.Βρετανία από την στιγμή της απελευθέρωσης ακόμα. Σίγουρα αυτές οι αναλύσεις παρουσιάζουν εξαιρετικό ενδιαφέρον και ανταποκρίνονται στην ελληνική περίπτωση ως ένα βαθμό τουλάχιστον.

Αποτυγχάνουν όμως να εξηγήσουν την χρεωκοπία της Ιρλανδίας,την «κρίση χρέους» του Βελγίου σήμερα,της Γαλλίας ενδεχομένως μελλοντικά.Χώρες του βιομηχανικού και «πλεονασματικού» Βορά.Χώρες που λαμβάνουν κι αυτές παρόμοια «μέτρα» και ακολουθούν παρόμοιες πολιτικές «εσωτερικής υποτίμησης» και μείωσης του εργασιακού κόστους με την Ελλάδα.Τυχαίο?Δεν νομίζω…

Θεωρούν λοιπόν αυτές οι απόψεις ότι αυτό το «μοντέλο» εξάντλησε τις δυνατότητές του, ενώ το νέο θα είναι αναγκαστικά πιο νοικοκυρεμένο, πιο παραγωγικό, πιο λιτό,πιο τίμιο,λιγότερο διαφθαρμένο,πιο «δυτικοευρωπαικό». Παρεμφερής είναι και η τοποθέτηση του διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος.

Αυτή η άποψη συνειδητά επιχειρεί να αναβαπτίσει στη λαϊκή συνείδηση τον καπιταλισμό. Η άμεση εξάρτηση από τις τράπεζες (στεγαστικά, καταναλωτικά δάνεια, πιστωτικές κάρτες), η λεγόμενη «υπερχρέωση» και όχι η «υπερκατανάλωση», είναι χαρακτηριστικό του αναπτυγμένου καπιταλισμού. Αυτό φαίνεται και από την υπερχρέωση στις ΗΠΑ, όπου πήρε και τη μορφή της μαζικής χρησιμοποίησης του πλαστικού χρήματος.

Η θεωρία της υπερκατανάλωσης ή και αντίστροφα της υποκατανάλωσης παραγνωρίζει το κίνητρο της καπιταλιστικής παραγωγής που είναι το κέρδος, η απόσπαση υπεραξίας και όχι η παραγωγή αξιών χρήσης για την ικανοποίηση των κοινωνικών αναγκών.

Επίλογος:

Ανακεφαλαιώνοντας για την κρίση

Αυτό που γίνεται σήμερα, η απαξίωση κεφαλαίων σε οποιαδήποτε μορφή (εμπορευματική, χρηματική) και η απαξίωση της εργατικής δύναμης (ως εμπόρευμα), έγινε κατ' επανάληψη στο παρελθόν, με τυπική έναρξη στις αρχές του 19ου αιώνα, θα γίνει και στο μέλλον όσο θα υπάρχει καπιταλισμός.

Το αναπόφευκτο των κρίσεων βρίσκεται στο «DNA» του καπιταλισμού. Βρίσκεται στον αντιφατικό εμπορευματικό χαρακτήρα της καπιταλιστικής παραγωγής, στην αναρχία και ανισομετρία της, στην τάση να εξασφαλίζεται αρχικά το πρόσθετο καπιταλιστικό κέρδος με την εισαγωγή νέων μηχανημάτων πιο παραγωγικών, αλλά και με την εξαγωγή βιομηχανικού κεφαλαίου σε χώρες με φθηνότερη εργατική δύναμη, παράγοντες που οξύνουν την αντίθεση κεφαλαίου - εργατικής δύναμης, την αντίθεση ανάμεσα στον κοινωνικό χαρακτήρα της παραγωγής και την ατομική ιδιοποίηση των αποτελεσμάτων της, λόγω της ατομικής ιδιοκτησίας στα μέσα παραγωγής.

Καπιταλιστική οικονομία σημαίνει κίνητρο να σπρωχτεί η καπιταλιστική αναπαραγωγή στα άκρα της, να συσσωρευτούν αμύθητα κέρδη, δηλαδή να πάρει χρηματική κερδοσκοπική μορφή η απομύζηση της υπεραξίας από την εργατική τάξη. Σημαίνει ότι τα αμύθητα κέρδη, εκφρασμένα σε διάφορες μορφές κεφαλαίου, και μάλιστα στη σφαίρα της κυκλοφορίας του (αμοιβαία κεφάλαια, ομόλογα, μετοχές σε χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς και χρηματοδοτικές εταιρείες διαχείρισης κεφαλαίων, HedgesFunds), για να αναπαραχθούν ως κεφάλαιο, ως αυτοαυξανόμενη αξία, πρέπει να ξαναμπούν στην παραγωγική διαδικασία: να ρουφήξουν, ως ο βρυκόλακας, νέα φθηνή εργασία, να τη μετατρέψουν σε εμπόρευμα, που με την πώλησή του θα εκφραστεί σε νέο κέρδος.

Καλά, και εμείς τι κάνουμε;

Εμείς καλό είναι να βγάζουμε τα δικά μας συμπεράσματα, αναλογιζόμενοι ότι η κρίση, τελικά, δεν είναι τίποτα άλλο από την ακραία μορφή εμφάνισης των αντιθέσεων του συστήματος και κύρια της αναντιστοιχίας που υπάρχει στον καπιταλισμό, ανάμεσα στην παραγωγική και καταναλωτική δυνατότητα της κοινωνίας.

Δηλαδή, ανάμεσα στη δυνατότητα που έχει η κοινωνία να διευρύνει συνεχώς την παραγωγή και την αντίσταση του κεφαλαίου που επιτρέπει την παραγωγή μόνο όταν οι εκπρόσωποί του αποκομίζουν κέρδη. Δε θέλει ιδιαίτερη σκέψη. Η απελευθέρωση της δυνατότητας της κοινωνίας να αναπτύσσει την παραγωγική δραστηριότητα με στόχο να ικανοποιεί τις ανάγκες του συνόλου των εργαζομένων, είναι απόλυτα ταυτισμένη με την απελευθέρωσή της από τις επιδιώξεις του κεφαλαίου. Και επειδή το κεφάλαιο ποτέ δε θα παραιτηθεί από μόνο του, μοναδική λύση για τους εργαζόμενους είναι να απαλλαγούν από το κεφάλαιο. Να παλέψουν και να αγωνιστούν για άλλου τύπου ανάπτυξη και εξουσία, που στο επίκεντρό τους θα είναι η πλήρης αξιοποίηση και ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων προς όφελος ολόκληρου του λαού.

Αλλά για αυτά τα ζητήματα ,του εναλλακτικού προτάγματος από την πλευρά των συμφερόντων ενός συνασπισμού της εργατικής τάξης και των συμμάχων της(μικροιδιοκτήτες και αυταπασχολούμενοι της πόλης και της υπαίθρου-που εξαθλιώνονται πλέον από τις μνημονιακές πολιτικές «εσωτερικής υποτιμήσης»-νεολαία,φοιτητές,ανέργοι,διανοούμενοι που όμως αποδέχονται την προτεραιότητα των εργατικών συμφερόντων κλπ),θα υπάρξει σύντομα νέο κείμενό μας.