Το 1821 όπως δεν το διδασκόμαστε

Πέρα από τις γιορτές και τις παράτες "εθνικοαριστερού" περιεχομένου, καλό είναι να μην αφήνουμε στη λήθη κάποιες άβολες πτυχές της ιστορίας, που δεν κολλάνε με το κυριάρχο αφήγημα με το οποίο γαλουχούμαστε.  Η εναλλακτική προσέγγιση της ιστορίας μας μαθαίνει, αν μη τι άλλο, πώς να βγάζουμε παρωπίδες και να ανακάμπτουμε από την πλύση εγκεφάλου.

"Η επα­νά­στα­ση του 1821 ήταν –στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα–  ένα επει­σό­διο στην προ­σπά­θεια της αν­θρω­πό­τη­τας να απε­λευ­θε­ρω­θεί από την εκ­με­τάλ­λευ­ση και την κα­τα­πί­ε­ση. Τη μνήμη του 1821 τη διεκ­δι­κεί η αστι­κή τάξη για να ανα­πα­ρά­γει τους μύ­θους της εθνι­κής ενό­τη­τας και της συ­νέ­χειας του έθνους. Τη διεκ­δι­κού­με όμως κι εμείς, όπως διεκ­δι­κού­με και όλες τις αστι­κές επα­να­στά­σεις, γιατί έθε­σαν –κι ας μην έλυ­σαν– το ζή­τη­μα της ελευ­θε­ρί­ας και της ισό­τη­τας."

Δύο από τους ήρωες του 1821 που τιμά η κρατική αφήγηση της επανάστασης είναι ο Ρήγας Φεραίος και ο πατριάρχης Γρηγόριος Ε΄. Και οι δύο θεωρούνται μάρτυρες της ίδιας «εθνικής ιδέας».

Ο Ρήγας όμως κα­λού­σε σε παν­βαλ­κα­νι­κή εξέ­γερ­ση όλους τους κα­τα­πιε­σμέ­νους –ανε­ξαρ­τή­τως θρη­σκεί­ας– για την ανα­τρο­πή του σουλ­τά­νου, αλλά και των αρ­χό­ντων, χρι­στια­νών και μου­σουλ­μά­νων, κι ενά­ντια στην Εκ­κλη­σία. Ο Ρήγας, παιδί της πα­ρά­δο­σης των για­κω­βί­νων της Γαλ­λι­κής Επα­νά­στα­σης, δη­μιούρ­γη­σε μυ­στι­κή επα­να­στα­τι­κή ορ­γά­νω­ση, που τα σχέ­διά της πρό­δω­σε στον σουλ­τά­νο και στους Αυ­στρια­κούς όχι κά­ποιος Τούρ­κος, αλλά ένας χα­φιές του Πα­τριαρ­χεί­ου που είχε ει­σχω­ρή­σει στην ορ­γά­νω­ση.

Ο Ρήγας κι άλλοι 13 σύ­ντρο­φοί στραγ­γα­λί­στη­καν και τα πτώ­μα­τά τους ρί­χτη­καν στον Δού­να­βη. Οι κα­λό­γε­ροι του Πα­τριαρ­χεί­ου πα­νη­γύ­ρι­ζαν: «Όσον αφορά τον πα­ρά­φρο­να τον Ρήγα, ο οποί­ος έχει εκ­δώ­σει διά­φο­ρες διε­γερ­τι­κές επι­στο­λές… χωρίς τη συμ­φω­νία του Χρι­στού… βρήκε τον κα­λύ­τε­ρο θά­να­το κι έγινε ψάρι στον Δού­να­βη και μαζί με τους άλ­λους συ­νω­μό­τες θα γίνει ύλη της αιώ­νιας κό­λα­σης».  

Αντί­θε­τα, ο πα­τριάρ­χης Γρη­γό­ριος, που πρό­λα­βε κι αφό­ρι­σε τους επα­να­στά­τες το 1821, ήταν ανα­πό­σπα­στο κομ­μά­τι της εξου­σί­ας που απε­χθά­νο­νταν ο Ρήγας. Όπως και κάθε πα­τριάρ­χης πριν από αυτόν, ήταν μέλος του Δι­βα­νί­ου, δη­λα­δή του υπουρ­γι­κού συμ­βου­λί­ου του σουλ­τά­νου, και ανώ­τα­τος φο­ροει­σπρά­χτο­ρας των ορ­θό­δο­ξων χρι­στια­νών υπη­κό­ων της αυ­το­κρα­το­ρί­ας. Ο Γρη­γό­ριος έχασε το κε­φά­λι του εξαι­τί­ας της απο­τυ­χί­ας του να ελέγ­ξει τους πλη­θυ­σμούς που εξε­γέρ­θη­καν, ενώ με­γά­λο ρόλο στην εκτέ­λε­σή του έπαι­ξαν οι δο­λο­πλο­κί­ες του επι­σκό­που Πι­σι­δί­ας Ευ­γέ­νιου, που πρό­σμε­νε τη σειρά του για να ανε­βεί στον πα­τριαρ­χι­κό θρόνο. 

Η άγνω­στη επα­νά­στα­ση

Η επα­νά­στα­ση στην Πε­λο­πόν­νη­σο δεν ξε­κί­νη­σε στις 25 Μάρτη στην Αγία Λαύρα, όπου ποτέ δεν υψώ­θη­κε κα­νέ­να λά­βα­ρο. Ο ξε­ση­κω­μός άρ­χι­σε στις 21 Μάρτη στην Πάτρα και ο ηγέ­της των εξε­γερ­μέ­νων, ο τσα­γκά­ρης Πα­να­γιώ­της Κα­ρα­τζάς, μέλος της Φι­λι­κής Εται­ρεί­ας, δο­λο­φο­νή­θη­κε τε­λι­κά από τους κο­τζα­μπά­ση­δες. Στην Ατ­τι­κή, ο ορ­γα­νω­τής της εξέ­γερ­σης, Με­λέ­της Βα­σι­λεί­ου, έφυγε κυ­νη­γη­μέ­νος από τους προ­κρί­τους και ενέ­πνευ­σε τον ξε­ση­κω­μό των ακτη­μό­νων στη Βό­ρεια Εύ­βοια, όπου κι αυτός δο­λο­φο­νή­θη­κε. 

Ο Αντώ­νης Οι­κο­νό­μου, ο Φι­λι­κός δη­με­γέρ­της της Ύδρας, κα­τόρ­θω­σε να πιά­σει τους πλοιο­κτή­τες στον ύπνο και έτσι πήραν οι εξε­γερ­μέ­νοι τα πλοία. Ο Οι­κο­νό­μου δο­λο­φο­νή­θη­κε επί­σης από τους άντρες του Αν­δρέα Λό­ντου, πρού­χο­ντα και

αρ­γό­τε­ρα πα­ρα­δο­σια­κού κομ­μα­τάρ­χη. Στην Άνδρο, οι ξε­ση­κω­μέ­νοι χω­ρι­κοί ίδρυ­σαν «κο­μού­να», καλ­λιερ­γώ­ντας όλοι μαζί τη γη. Μά­λι­στα πέ­ρα­σαν τους πλού­σιους από λαϊκά δι­κα­στή­ρια, επει­δή αυτοί κά­λε­σαν τον οθω­μα­νι­κό στόλο να τους σώσει από τους αγρό­τες. Επι­κε­φα­λής στην Άνδρο ήταν ο αγρό­της Δη­μή­τρης Μπα­λής, ο οποί­ος δο­λο­φο­νή­θη­κε την επό­με­νη χρο­νιά με εντο­λή του «Αρ­μο­στή των Νήσων» Κ. Με­τα­ξά, θείου του με­τέ­πει­τα δι­κτά­το­ρα Ιω. Με­τα­ξά.

Στη Νάξο, ηγέ­της της επα­νά­στα­σης ήταν ένας επί­σκο­πος, ο Ιε­ρό­θε­ος. Αυτός ήταν μέλος της Φι­λι­κής Εται­ρεί­ας και ορ­γά­νω­σε με­θο­δι­κά τις κα­τα­λή­ψεις των με­γά­λων κτη­μά­των από τους ακτή­μο­νες. Τα επό­με­να χρό­νια βρέ­θη­κε φυ­λα­κι­σμέ­νος στην Πε­λο­πόν­νη­σο. 

Κα­τα­λή­ψεις κτη­μά­των έγι­ναν και αλλού, όμως ει­δι­κά στη Σάμο υπήρ­ξε ξε­κά­θα­ρη νίκη των ακτη­μό­νων πάνω στους πρού­χο­ντες, που κρά­τη­σε για μια δε­κα­ε­τία. Εδώ οι πλού­σιοι ανα­γκά­στη­καν να κα­τα­φύ­γουν όλοι απέ­να­ντι στη μι­κρα­σια­τι­κή ακτή και οι επα­να­στά­τες, με επι­κε­φα­λής τον Φι­λι­κό Λυ­κούρ­γο Λο­γο­θέ­τη, έφτια­ξαν την πο­λι­τι­κή τους ορ­γά­νω­ση, τους «Καρ­μα­νιό­λους», που κυ­βερ­νού­σαν το νησί. Με ενέρ­γειες της ελ­λη­νι­κής κε­ντρι­κής διοί­κη­σης στην Πε­λο­πόν­νη­σο, το νησί ήταν απο­κομ­μέ­νο. Αρ­γό­τε­ρα, με τις δι­πλω­μα­τι­κές δια­πραγ­μα­τεύ­σεις του Κα­πο­δί­στρια, η Σάμος δεν πε­ρι­λή­φθη­κε στο ελ­λη­νι­κό κρά­τος και οι Οθω­μα­νοί επα­νέ­φε­ραν την κοι­νω­νι­κή τάξη και τους με­γα­λο­κτη­μα­τί­ες στις ιδιο­κτη­σί­ες τους! 

Οι Φι­λι­κοί χά­νουν τον έλεγ­χο

Εί­δα­με ότι οι δο­λο­φο­νη­μέ­νοι ηγέ­τες της φτω­χο­λο­γιάς ήταν κατά κα­νό­να μέλη της Φι­λι­κής Εται­ρεί­ας. Μπρο­στά όμως στις ανά­γκες των αγρο­τών για γη και κα­λύ­τε­ρη ζωή, η Φι­λι­κή Εται­ρεία κρά­τη­σε αμή­χα­νη στάση και γρή­γο­ρα ξε­πε­ρά­στη­κε από τα γε­γο­νό­τα. 

Στην Πε­λο­πόν­νη­σο ήδη από την Α΄ Εθνο­συ­νέ­λευ­ση, η Φι­λι­κή Εται­ρεία είναι ου­σια­στι­κά πα­ρελ­θόν. Πα­ρό­τι δυο μέλη της, ο Δ. Υψη­λά­ντης κι ο Θ. Κο­λο­κο­τρώ­νης, εκλέ­γο­νται ο ένας πρό­ε­δρος του εκτε­λε­στι­κού και ο άλλος αρ­χι­στρά­τη­γος, στα όρ­γα­να οι κο­τζα­μπά­ση­δες έχουν από­λυ­τη πλειο­ψη­φία. Ο θρί­αμ­βος της αντί­δρα­σης θα απο­τυ­πω­θεί στη Β΄ Εθνο­συ­νέ­λευ­ση, όπου θα εκ­ποι­η­θούν οι «εθνι­κές γαίες», θα μπο­ρούν δη­λα­δή να αγο­ρα­στούν από τους πλού­σιους τα χτή­μα­τα που ανή­καν πριν στο οθω­μα­νι­κό κρά­τος και σε Τούρ­κους αγά­δες.

Από το φόβο των αγρο­τών που έχουν κα­τα­λά­βει αυτά τα χω­ρά­φια, σπά­νια θα εφαρ­μο­στεί αυτή η από­φα­ση. Οι Φι­λι­κοί, όμως, είναι ήδη σε διωγ­μό και οι διά­φο­ρες με­ρί­δες των προ­κρί­των ετοι­μά­ζο­νται για εμ­φύ­λιο πό­λε­μο μοι­ρά­σμα­τος της λείας. Η Ελ­λη­νι­κή Επα­νά­στα­ση δεί­χνει να κα­τρα­κυ­λά στο κενό. 

Στην Γ΄ Εθνο­συ­νέ­λευ­ση της Τροι­ζή­νας, οι πρώην Φι­λι­κοί απο­κα­θί­στα­νται. Μαζί με τον Υψη­λά­ντη και τον Κο­λο­κο­τρώ­νη που δι­καιώ­νο­νται, ακυ­ρώ­νο­νται κι όσες εκ­ποι­ή­σεις των «εθνι­κών γαιών» έχουν γίνει. Ο λόγος: Την ει­σβο­λή του Ιμπρα­ήμ στην Πε­λο­πόν­νη­σο και του Κιου­τα­χή στη Ρού­με­λη στα­μά­τη­σαν οι πρώην ηγέ­τες της Φι­λι­κής Εται­ρεί­ας, βγαί­νο­ντας τε­λευ­ταία στιγ­μή από τη φυ­λα­κή και ανα­λαμ­βά­νο­ντας κα­τευ­θεί­αν την ηγε­σία των στρα­τιω­τι­κών επι­χει­ρή­σε­ων.

Η Γ΄ Εθνο­συ­νέ­λευ­ση έκλει­σε τις ερ­γα­σί­ες της με ένα διπλό αντι­φα­τι­κό μή­νυ­μα. Από τη μια ψή­φι­σε το Σύ­νταγ­μα της Τροι­ζή­νας, το πιο φι­λε­λεύ­θε­ρο σύ­νταγ­μα του κό­σμου εκεί­νη την εποχή, κι από την άλλη ανέ­θε­σε στον αντι­δρα­στι­κό Κα­πο­δί­στρια τη δια­κυ­βέρ­νη­ση της χώρας. Είναι η πε­ρί­ο­δος που οι Με­γά­λες Δυ­νά­μεις με τη ναυ­μα­χία του Να­βα­ρί­νου θα ανα­λά­βουν να δώ­σουν τέλος στην ανα­τα­ρα­χή στη Με­σό­γειο, επι­τρέ­πο­ντας να στη­θεί το ελ­λη­νι­κό κρά­τος. Τα κοι­νω­νι­κά ζη­τή­μα­τα, που τέ­θη­καν και δεν λύ­θη­καν το 1821, θα μπουν στην άκρη προ­σω­ρι­νά, για να εκρα­γούν το αμέ­σως επό­με­νο διά­στη­μα…

Συ­μπέ­ρα­σμα

Η επα­νά­στα­ση του 1821 είχε κοι­νω­νι­κά και τα­ξι­κά χα­ρα­κτη­ρι­στι­κά από την πρώτη στιγ­μή. Σε κάθε πε­ριο­χή, οι φτω­χοί αγρό­τες ήξε­ραν τον τα­ξι­κό εχθρό τους και όχι σπά­νια έπαιρ­ναν σκλη­ρά μέτρα ενα­ντί­ον του. Όμως έμε­ναν εκεί, χωρίς να συν­δέ­ουν τον αγώνα τους με τις άλλες πε­ριο­χές και χωρίς να μπο­ρούν να έχουν ένα πρό­γραμ­μα για το τι θα κά­νουν, αφού διώ­ξουν τους προ­κρί­τους. Οι ανώ­τε­ρες τά­ξεις είχαν πολύ κα­λύ­τε­ρο πο­λι­τι­κό έν­στι­κτο. Δεν τους αρ­κού­σε να κερ­δί­σουν το­πι­κά, αλλά συ­ντρί­βα­νε την κοι­νω­νι­κή ανταρ­σία οπου­δή­πο­τε ξε­σπού­σε και επι­τί­θο­νταν με ιδιαί­τε­ρη λύσσα στους ηγέ­τες των φτω­χών. 

Το ελ­λη­νι­κό κρά­τος μπό­ρε­σε να το κλη­ρο­νο­μή­σει μόνο η αστι­κή τάξη, οι έμπο­ροι και οι Φα­να­ριώ­τες. Πέρα από εξαι­ρέ­σεις, η τάξη αυτή μπήκε με το ζόρι στην επα­νά­στα­ση ή ήταν ολο­κλη­ρω­τι­κά εχθρι­κή προς αυτή, μέχρι να νι­κή­σει. Χα­ρα­κτη­ρι­στι­κό πα­ρά­δειγ­μα ο Μι­χα­ήλ Το­σί­τσας που τον καιρό της επα­νά­στα­σης ήταν υπεύ­θυ­νος επι­με­λη­τεί­ας του Ιμπρα­ήμ πασά στην Πε­λο­πόν­νη­σο, σω­ρεύ­ο­ντας πλού­τη από τη λε­η­λα­σία και τον εξαν­δρα­πο­δι­σμό των κα­τοί­κων της. Αμέ­σως μετά ο Το­σί­τσας έκανε με­ρι­κές επι­δει­κτι­κές φι­λαν­θρω­πί­ες και με­τα­τρά­πη­κε από προ­δό­της σε «μέγα ευ­ερ­γέ­τη του Έθνους».
 

Η επα­νά­στα­ση του 1821 ήταν –στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα–  ένα επει­σό­διο στην προ­σπά­θεια της αν­θρω­πό­τη­τας να απε­λευ­θε­ρω­θεί από την εκ­με­τάλ­λευ­ση και την κα­τα­πί­ε­ση. Τη μνήμη του 1821 τη διεκ­δι­κεί η αστι­κή τάξη για να ανα­πα­ρά­γει τους μύ­θους της εθνι­κής ενό­τη­τας και της συ­νέ­χειας του έθνους. Τη διεκ­δι­κού­με όμως κι εμείς, όπως διεκ­δι­κού­με και όλες τις αστι­κές επα­να­στά­σεις, γιατί έθε­σαν –κι ας μην έλυ­σαν– το ζή­τη­μα της ελευ­θε­ρί­ας και της ισό­τη­τας.

Πηγή: the R Project, του Χάρη Παπαδόπουλου, 24/03/2015

Η επανάσταση του 1821 ήταν –στην πραγματικότητα–  ένα επεισόδιο στην προσπάθεια της ανθρωπότητας να απελευθερωθεί από την εκμετάλλευση και την καταπίεση. Τη μνήμη του 1821 τη διεκδικεί η αστική τάξη για να αναπαράγει τους μύθους της εθνικής ενότητας και της συνέχειας του έθνους. Τη διεκδικούμε όμως κι εμείς, όπως διεκδικούμε και όλες τις αστικές επαναστάσεις, γιατί έθεσαν –κι ας μην έλυσαν– το ζήτημα της ελευθερίας και της ισότητας.

Η επανάσταση του 1821 ήταν –στην πραγματικότητα–  ένα επεισόδιο στην προσπάθεια της ανθρωπότητας να απελευθερωθεί από την εκμετάλλευση και την καταπίεση. Τη μνήμη του 1821 τη διεκδικεί η αστική τάξη για να αναπαράγει τους μύθους της εθνικής ενότητας και της συνέχειας του έθνους. Τη διεκδικούμε όμως κι εμείς, όπως διεκδικούμε και όλες τις αστικές επαναστάσεις, γιατί έθεσαν –κι ας μην έλυσαν– το ζήτημα της ελευθερίας και της ισότητας.

Η επανάσταση του 1821 ήταν –στην πραγματικότητα–  ένα επεισόδιο στην προσπάθεια της ανθρωπότητας να απελευθερωθεί από την εκμετάλλευση και την καταπίεση. Τη μνήμη του 1821 τη διεκδικεί η αστική τάξη για να αναπαράγει τους μύθους της εθνικής ενότητας και της συνέχειας του έθνους. Τη διεκδικούμε όμως κι εμείς, όπως διεκδικούμε και όλες τις αστικές επαναστάσεις, γιατί έθεσαν –κι ας μην έλυσαν– το ζήτημα της ελευθερίας και της ισότητας.

Η επανάσταση του 1821 ήταν –στην πραγματικότητα–  ένα επεισόδιο στην προσπάθεια της ανθρωπότητας να απελευθερωθεί από την εκμετάλλευση και την καταπίεση. Τη μνήμη του 1821 τη διεκδικεί η αστική τάξη για να αναπαράγει τους μύθους της εθνικής ενότητας και της συνέχειας του έθνους. Τη διεκδικούμε όμως κι εμείς, όπως διεκδικούμε και όλες τις αστικές επαναστάσεις, γιατί έθεσαν –κι ας μην έλυσαν– το ζήτημα της ελευθερίας και της ισότητας.

Η επανάσταση του 1821 ήταν –στην πραγματικότητα–  ένα επεισόδιο στην προσπάθεια της ανθρωπότητας να απελευθερωθεί από την εκμετάλλευση και την καταπίεση. Τη μνήμη του 1821 τη διεκδικεί η αστική τάξη για να αναπαράγει τους μύθους της εθνικής ενότητας και της συνέχειας του έθνους. Τη διεκδικούμε όμως κι εμείς, όπως διεκδικούμε και όλες τις αστικές επαναστάσεις, γιατί έθεσαν –κι ας μην έλυσαν– το ζήτημα της ελευθερίας και της ισότητας.

Η επανάσταση του 1821 ήταν –στην πραγματικότητα–  ένα επεισόδιο στην προσπάθεια της ανθρωπότητας να απελευθερωθεί από την εκμετάλλευση και την καταπίεση. Τη μνήμη του 1821 τη διεκδικεί η αστική τάξη για να αναπαράγει τους μύθους της εθνικής ενότητας και της συνέχειας του έθνους. Τη διεκδικούμε όμως κι εμείς, όπως διεκδικούμε και όλες τις αστικές επαναστάσεις, γιατί έθεσαν –κι ας μην έλυσαν– το ζήτημα της ελευθερίας και της ισότητας.